Κατά πόσο θεωρείται ελληνικό έθιμο;
Φέτος θα μιλήσουμε για την ιστορία του χριστουγεννιάτικου δέντρου! Το στόλισμα του χριστουγεννιάτικου δέντρου είναι ένα έθιμο που όλοι αγαπάμε. Αγαπάμε τα φωτάκια του, τα στολίδια του, τις γιρλάντες και το αστέρι στην κορυφή. Αγαπάμε να βάζουμε δώρα στη βάση του για να τα ανοίγουμε όλοι μαζί τα Χριστούγεννα ή την Πρωτοχρονιά. Αγαπάμε τις ιστορίες που λέμε όταν καθόμαστε κάτω από αυτό με μια κούπα ζεστό καφέ, κακάο ή και κρασί.
Πότε ήταν όμως η πρώτη φορά που αυτή η ιδέα έγινε πραγματικότητα; Αυτό που γνωρίζουν οι περισσότεροι είναι πως το 1834 ο Όθωνας και η Βαυαρική δυναστεία έφεραν ως γερμανικό έθιμο το στολισμό δέντρου στην οικία του και έπειτα στο παλάτι των Αθηνών κατά τη γιορτινή περίοδο των Χριστουγέννων στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο Ναύπλιο. Η ιστορία μας δεν ξεκινάει όμως από εκεί…
Αν ανατρέξουμε σε χειρόγραφα φαίνεται πως η παράδοση του στολισμού των δέντρων άρχισε από την αρχαιότητα! Κατά τον 4ο αιώνα καθιερώθηκε για τους Χριστιανούς η 25η Δεκεμβρίου ως η μέρα της Γέννησης του Χριστού και τον 8ο αιώνα στολίστηκε το πρώτο έλατο από τον Άγιο Βονιφάντιο, ο οποίος ήθελε να διαγράψει τη δρυ ως σύμβολο ειδωλολατρίας για τον κόσμο, φέρνοντας το έλατο ως χριστιανικό σύμβολο των Χριστουγέννων.
Το αειθαλές δέντρο, το στεφάνι και η γιρλάντα ήταν σύμβολα της αιώνιας ζωής και αποτελούσαν έθιμο των αρχαίων Αιγυπτίων, Κινέζων και Εβραίων.
Ο καθηγητής της Χριστιανικής Αρχαιολογίας Κώστας Καλογύρης υποστηρίζει πως το έθιμο του δέντρου έχει ανατολική προέλευση στηρίζοντας την άποψή του σε ένα συριακό κείμενο γραμμένο σε χειρόγραφο που υπάρχει στο Βρετανικό Μουσείο. Αναφέρεται σε έναν ναό που έκτισε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Αναστάσιος ο Α’ το 512 Βόρεια της Συρίας και εκεί υπήρχαν δυο ορειχάλκινα δέντρα, εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης. Επίσης και στο Ναό της Αγίας Σοφίας υπήρχαν μεταλλικά δέντρα σε σχήμα κώνου.
Οι Βίκινγκς χρησιμοποιούσαν το δέντρο στις τελετές τους σαν σύμβολο αναγέννησης της Φύσης, ενώ στην αρχαία Αγγλία και Γαλλία οι Δρύες στόλιζαν βελανιδιές με φρούτα, καρπούς. Οι Γερμανοί φαίνεται ότι ήταν οι πρώτοι που στόλισαν δέντρο στο σπίτι τους και το διακοσμούσαν με μπισκότα, φρούτα, ξηρούς καρπούς, γλυκά και κεριά. Τότε υπήρχε και η πυραμίδα των Χριστουγέννων που ήταν μια τριγωνική ξύλινη πυραμίδα με ράφια πάνω στα οποία έβαζαν ειδώλια, κλαδιά, κεριά και ένα αστέρι. Τον 16ο αιώνα έγινε μια συγχώνευση της πυραμίδας των Χριστουγέννων και του δέντρου του Παραδείσου και έτσι γεννήθηκε το δέντρο των Χριστουγέννων. Ένα αστέρι ή ένας άγγελος ήταν στην κορυφή του συμβολίζοντας το αστέρι της Βηθλεέμ που οδήγησε τους μάγους στο Θείο βρέφος τη ημέρα της γέννησης. Όλες οι χώρες της Ευρώπης ήξεραν γι αυτό, ο Καναδάς, η Δανία, η Βρετανία. Τα νέα έφτασαν μέχρι την Αμερική μέσω της μετανάστευσης των Γερμανών και λίγο μετά κατάφερε να γίνει αποδεκτό σύμβολο της γιορτής.
Αρχές του 18ου αιώνα τα δέντρα άρχισαν να στολίζονται με κεριά και αντικείμενα μεγάλης αξίας, ο στολισμός του δέντρου ήταν πολυτέλεια των πλουσίων και για τις εκκλησίες. Τον 19ο αιώνα αυτό αλλάζει και στολίζονται τα πρώτα δέντρα και σε σπίτια, σχολεία, νοσοκομεία και σε πολλούς δημόσιους χώρους.
Σίγουρα η συγγραφή μυθιστορημάτων με αρχή τον Ντίκενς ήταν μεγάλη στην παρουσίαση και αναγνώριση του νέου εθίμου. Αργότερα, ακολούθησαν και άλλα και παραμύθια και ιστορίες και έτσι οι άνθρωποι το έφεραν για καλά στη ζωή τους.
Στην αρχαία Ελλάδα καθιερώθηκε το στόλισμα του δέντρου ελιάς, που το τοποθετούσαν μπροστά στην πόρτα του σπιτιού. Το στόλισμα περιλάμβανε κλωστές από μαλλί, διάφορα φρούτα και καρπούς, σύκα, χουρμάδες, κορδέλες λευκές και κόκκινες, μπισκοτάκια με μέλι κτλ. Το κλαδί της ελιάς ονομαζόταν Ειρεσιώνη (είριον=έριον=μαλλί) και το κρατούσαν μέχρι την επόμενη χρονιά. Τα παιδιά γυρνούσαν τα σπίτια και τραγουδούσαν: εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι καὶ κύλικ’ εὔζωρον, ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς (η ειρεσιώνη έχει πάνω της σύκα και ψωμιά παχιά και μέλι σε ποτήρι και λάδι για σπόγγισμα (του προσώπου) και φιάλη με καλό κρασί, ώστε να κοιμηθείς μεθυσμένη).
Όταν κατά την ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο απαγορεύτηκαν οι ειδωλολατρικές γιορτές, για να μη χαθεί το έθιμο το επένδυσαν οι χριστιανοί με στίχους χριστιανικούς και έφτασε το έθιμο μέχρι τις μέρες μας με τη μορφή των καλάντων, που είναι ευχετήρια και εγκωμιαστικά τραγούδια. Ψάλλονται κυρίως τις παραμονές των γιορτών των Χριστουγέννων, της πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων και του Λαζάρου.
Ο στολισμός του δέντρου, επειδή στο θεοκρατικό Βυζάντιο θεωρήθηκε συνδεδεμένος με ειδωλολατρικά έθιμα απαγορεύτηκε. Όμως οι Έλληνες που μετακινήθηκαν σε ευρωπαϊκές χώρες μετέδωσαν το έθιμο στους βόρειους λαούς, οι οποίοι ελλείψει ελαιοδένδρων χρησιμοποίησαν τα έλατα, που είχαν σε αφθονία. Έπειτα από αιώνες, στην εποχή του Όθωνα ξαναγύρισε στην Ελλάδα, ως δικό τους χριστουγεννιάτικο έθιμο.
Η ιστορία του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Χριστιανική Ελλάδα κατά την παράδοση αρχίζει με το παραδοσιακό Χριστόξυλο που το συναντάμε συνήθως στη Βόρεια Ελλάδα. Σύμφωνα με παλιές ιστορίες το Χριστόξυλο καθαρίζει την παλιά καπνιά του τζακιού φέρνοντας την καλοτυχία στο σπίτι και φυσικά το προστατεύει από τους καλικάτζαρους που έρχονται από την καμινάδα και κάνουν ζημιές. Η παράδοση λέει πως καίγοντας το Χριστόξυλο ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ. Η φωτιά δεν πρέπει να σβήσει μέχρι τα Φώτα που φεύγουν τα παγανά κάτω από τη γη…
Με αυτή την ιστορία θα ήθελα να επιμείνω στο να κρατάμε την παράδοση και τα έθιμα ζωντανά! Είναι στοιχεία του Πολιτισμού μας και από εμάς εξαρτάται η συνέχισή του.
Καλά Χριστούγεννα!
