Κάθε χρόνο στις 9 Ιουνίου, όπως έχει θεσπιστεί, γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων. Τα Αρχεία της χώρας μας θα λέγαμε πως «κουβαλάνε» την πρώτη πηγή της ιστορίας και του πολιτισμού μας, την ταυτότητά μας και τις αποδείξεις γι αυτήν.
Αυτή η μέρα είναι μια σημαντική ευκαιρία για τους αρχειονόμους και όλους τους επιστήμονες της πληροφόρησης και της πληροφορίας να αναδείξουν τη χρησιμότητα των αρχείων στη ζωή μας και να παρακινήσουν τους πολίτες να έρθουν σε επαφή με τους χώρους που φυλάσσονται αυτά τα μοναδικά τεκμήρια πολιτιστικής κληρονομιάς. Η αρχειακή κληρονομιά είναι μια πολύτιμη μαρτυρία για την οικονομική, πολιτική και κοινωνική ανάπτυξη της ανθρωπότητας. Ας δούμε λοιπόν φέτος την ημέρα αυτή ως μια ευκαιρία να θυμηθούμε πόσο σημαντικά είναι τα αρχεία και να τα γνωρίσουμε καλύτερα.
Φέτος, επέλεξα να αφιερώσω την εβδομάδα σε ένα από τα πιο σημαντικά Αρχεία της χώρας. Αυτό είναι το Αρχείο της Σάμου. Και γιατί είναι από τα πιο σημαντικά; Θα το ανακαλύψετε στη συνέχεια!
Τα Αρχεία της Σάμου (ΓΑΚ) είναι η σύγχρονη ονομασία του Ιστορικού Αρχείου Σάμου γνωστού και ως Αρχειοφυλακείου. Αυτό αποτελεί εξέλιξη του Δημόσιου Αρχειοφυλακείου Σάμου που ιδρύθηκε το 1882 από την ηγεμονική διοίκηση με σκοπό να παραλαμβάνει σε τακτά χρονικά διαστήματα και να φυλάσσει σε συγκεκριμένο χώρο τα αρχεία των υπηρεσιών του αυτόνομου κρατιδίου της Σάμου. Το 1912- 1914, η Σάμος ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος και όλα τα αρχεία της ηγεμονίας εντάχθηκαν στην αρμοδιότητα του Δημόσιου Αρχειοφυλακείου που μεταβλήθηκε σε Ιστορικό Αρχείο, μιας και τα δημόσια αρχεία τα οποία διατηρούσε ήταν πλέον ανενεργά. Το 1921 στο Αρχειοφυλακείο παρέμειναν τα συγκεντρωμένα αρχεία της Ηγεμονίας και θα εισάγονταν όσα επρόκειτο να ορίσει το σχετικό βασιλικό διάταγμα.
Το αρχειακό υλικό που φυλάσσεται σήμερα στα ΓΑΚ Σάμου αποτελείται κυρίως από τα αρχεία της Ηγεμονικής Διοίκησης και από συλλογές εγγράφων της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου της Σάμου, οι οποίες εισήχθησαν το 1936-1938 είτε από δωρεές (Πυθαγορείου Γυμνασίου, Δημόσιας Βιβλιοθήκης, Τσότρα) είτε από αγορές μέσω των ΓΑΚ (συλλογή Βλαχογιάννη).
Οι υπάλληλοι του Αρχείου Σάμου μας μιλούν για τη ζωή τους μέσα στο Αρχείο, για τον θησαυρό του και η ιστορία τους μας οδηγεί σε ένα ταξίδι μέσα στο χρόνο και τον Πολιτισμό.
Με μεγάλη χαρά φιλοξενούμε στη στήλη μας τον κ. Χρίστο Λάνδρο, φιλόλογο, ο οποίος μας μιλά για το Αρχείο Σάμου και μας αφηγείται την ιστορία του :
«Στα ΓΑΚ Σάμου αποσπάσθηκα στην αρχή του σχολικού έτους 1989-1990 από το 2ο Γενικό Λύκειο Σάμου, όπου υπηρετούσα. Η απόσπασή μου ήταν για ένα χρόνο, αλλά διήρκεσε μέχρι το τέλος της υπαλληλικής μου σταδιοδρομίας. Ο ένας αρχειοφύλακας που υπηρετούσε, σε λιγότερο από οκτώ μήνες, περίπου τον Μάρτιο του 1990 συνταξιοδοτήθηκε κι έμεινα μόνος για ένα ακόμη χρόνο. Μετά αποσπάσθηκε και η κ. Αγγέλα Χατζημιχάλη.
Επί δέκα και πλέον έτη η απόσπασή μου ανανεωνόταν, στη συνέχεια έγινε η μετάταξή μου στα ΓΑΚ, από όπου αφυπηρέτησα στα τέλη Νοεμβρίου 2011, αφού είχα συμπληρώσει 35 χρόνια υπηρεσίας. Ωστόσο και μετά τη συνταξιοδότησή μου συνεχίζω να έρχομαι στα ΓΑΚ με σκοπό να βοηθώ τις συναδέλφους που υπηρετούν ή να ολοκληρώσω εργασίες και έρευνες που είχαν μείνει ανολοκλήρωτες στη διάρκεια της θητείας μου».
Τα ΓΑΚ Σάμου ως ερευνητικό κέντρο τοπικής Ιστορίας
«Τα ΓΑΚ Σάμου στεγαζόταν στο ισόγειο της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σάμου, σε πολύ περιορισμένο χώρο τεσσάρων δωματίων, η στενότητα των οποίων δεν επέτρεπε ούτε νέες παραλαβές αρχείων ούτε ταξινομήσεις που είναι αναγκαίες για να λειτουργήσει ένα Αρχείο. Παρά ταύτα μέχρι να εξευρεθεί καταλληλότερος χώρος οργανώσαμε και εκθέσεις αρχειακού υλικού και τρία μεγάλα συνέδρια για την τοπική ιστορία σε συνεργασία με τη Λαϊκή Επιμόρφωση, το Δήμο Σαμίων και το Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου», συνέδρια τα οποία συνήγειραν ερευνητές όχι μόνο από τη Σάμο αλλά κυρίως από την Αθήνα (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών) αλλά και από το εξωτερικό. Τα συνέδρια αυτά καθώς και όσα άλλα έγιναν μέχρι το 2012 ολοκληρώθηκαν με την έκδοση των πρακτικών τους, δηλαδή των εισηγήσεων που ανακοινώθηκαν. Η οργάνωση εκθέσεων και συνεδρίων προσδιόρισε και τη νέα φυσιογνωμία του πρώην Ιστορικού Αρχείο ως ερευνητικού κέντρου τοπικής Ιστορίας. Μετά από αυτά τα πρώτα βήματα, ακολούθησαν και άλλα συνέδρια πιο ειδικά, συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Καποδιστριακό, το Ιόνιο, με θερινές πρακτικές ασκήσεις φοιτητών, αλλά και τη δυναμική ηλεκτρονική διαχείριση των αρχείων και την ψηφιοποίησή τους. Η πρώτη εφαρμογή ηλεκτρονικού προγράμματος έγινε στα πλαίσια του έργου ΚΙΒΩΤΟΣ του Αιγαίου σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου το 1998-1999, όταν εφαρμόσθηκε το πρόγραμμα STATUS IQ, στο οποίο καταχωρίσθηκαν όχι μόνο 4.000 περιλήψεις εγγράφων που απαιτούσε το πρόγραμμα, αλλά συνεχίσθηκε και ξεπέρασε τις 25.000 καταχωρίσεις. Εντωμεταξύ προχώρησε η ψηφιοποίηση πρώτα μεμονωμένα των ΓΑΚ Σάμου με την εταιρία ELIDOC και στη συνέχεια με τη μεγάλη επιχείρηση ψηφιοποίησης που υπάρχει στον «Αρχειομνήμονα».
Από το έτος 1991 ύστερα από μια επίσκεψη του τότε διευθυντή της ΚΥ των ΓΑΚ κ. Νίκου Καραπιδάκη, επιλέξαμε ως χώρο μεταστέγασης του Αρχείου το οκταγωνικό κτίριο των Παλαιών Φυλακών (έτους ανεγέρσεως 1882). Η παραχώρηση του κτιρίου έγινε το 1992 και η ριζική του επισκευή ολοκληρώθηκε το 2000 οπότε και μεταφέρθηκε το αρχειακό υλικό στο νέο χώρο και σε αρχειοστάσια σύγχρονα εξοπλισμένα με κινητές αρχειοθήκες. Ο νέος χώρος λοιπόν των ΓΑΚ Σάμου είναι αυτός των πρώην Φυλακών.
Συνεπώς συνοπτικά εργάζομαι στα ΓΑΚ από το 1989 μέχρι το 2011 κανονικά ως αποσπασμένος και εν συνεχεία μεταταγμένος και από το 2012 μέχρι σήμερα εθελοντικά.
Να σημειώσω ότι ύστερα από πολλές προσπάθειες καταφέραμε από το 2007 να λειτουργήσει στον Άγιο Κήρυκο Ικαρίας «Τοπική Αρχειακή Συλλογή», η οποία σήμερα εξελίχθηκε σε Τοπικό Αρχείο Ικαρίας.
Τι είναι αυτό που αγαπάτε περισσότερο στο Αρχείο;
Τι αγαπώ σ’ αυτό το χώρο; Με μια λέξη τα πάντα. Το κτίριο όπου στεγάζονται σήμερα τα ΓΑΣΚ Σάμου που είναι από μόνο του φορέας μνήμης και από χώρος εγκλεισμού μετατράπηκε σε χώρο έρευνας και πολιτισμού, καθώς στην εσωτερική του αυλή φιλοξενεί κατ’ έτος πλήθος εκδηλώσεων. Τους ανθρώπους που εργάζονται και τους ανθρώπους που το επισκέπτονται αναζητώντας πληροφορίες από τις πιο ασήμαντες ως τις πιο σημαντικές. Τα παιδιά που έρχονται στο Αρχείο και δεν φοβούνται τα παλιά έγγραφα και τις σειρές των φακέλων, διότι είναι όμορφα τοποθετημένοι στις αρχειοθήκες τους. Το ίδιο το υλικό που φυλάσσεται στα ΓΑΚ και η μελέτη του δίνει άλλες διαστάσεις στην ιστορική έρευνα και πολλαπλές αναγνώσεις και προσεγγίσεις. Αγαπώ επίσης τις απροσδόκητες συναντήσεις όχι μόνο με ανθρώπους που έρχονται στον φιλόξενο χώρο των Αρχείων αλλά και τις συναντήσεις ανθρώπων του παρελθόντος που έχουν αφήσει στα έγγραφα το αποτύπωμά τους και τη μαρτυρία τους, τις αγωνίες τους, τους αγώνες, τις σκέψεις, τα συναισθήματά τους και τις επιδιώξεις τους. Τις εργασίες επίσης ταξινόμησης, καταλογογράφησης, ευρετηρίασης ώστε να είναι τα τεκμήρια προσιτά σε περισσότερο κόσμο.
Με μια λέξη ο χώρος των αρχείων είναι συναρπαστικός. Το ίδιο και τα ταξίδια στα οποία μας παρακινούν παρά τις εγγενείς δυσκολίες που έχουν.
Πείτε μας για ένα ιδιαίτερο αρχειακό υλικό
Πολύ δύσκολα θα μπορούσα να ξεχωρίσω την προτίμησή μου σε κάποιο ιδιαίτερο αρχειακό υλικό. Κάθε εποχή έχει τον δικό της τρόπο να εκφράζεται. Πιο ζωντανή η γλώσσα των εγγράφων της Επανάστασης, πιο τυποποιημένη η γλώσσα της ηγεμονικής διοίκησης της Σάμου (1834-1912) πιο τυπική η του 20ού αιώνα του ελληνικού κράτους, αλλά και μεγαλύτερη η ποικιλία των τεκμηρίων.
Από το αρχειακό υλικό προτιμώ εκείνα τα τεκμήρια που φωτίζουν άγνωστες πτυχές του παρελθόντος ή εκείνα που ανατρέπουν τυποποιημένες απόψεις που προβάλλονται χωρίς να υποστηρίζονται με αποδεικτικά στοιχεία. Θεωρώ πολύ σημαντικά τα τεκμήρια που αποτυπώνουν την καθημερινότητα των ανθρώπων, τις νοοτροπίες και τις ιδεολογίες τους και πάντως όσα γράφτηκαν όχι για να μείνουν στην ιστορία αλλά εκείνα που επιδίωξαν να εξυπηρετήσουν αναγκαιότητες. Θεωρώ πως έχουν μεγαλύτερη ειλικρίνεια.
Τι αναζητούν οι επισκέπτες όταν έρχονται στο Αρχείο;
Οι επισκέπτες του Αρχείου επιθυμούν να αναζητήσουν πληροφορίες για το γενεαλογικό τους δένδρο, το οικογενειακό τους παρελθόν ή να στηρίξουν έννομο συμφέρον τους μέσω των συμβολαιογραφικών αρχείων. Αυτοί αποτελούν μια σημαντική ομάδα.
Μια άλλη ομάδα επισκεπτών αρέσκεται να βλέπει φωτογραφικό υλικό, σπάνια ντοκουμέντα, επίσημα έγγραφα, γκραβούρες, χάρτες ή και αντικείμενα. Η ίδια ομάδα εντυπωσιάζεται από την επίσκεψή στα αρχειοστάσια και ζητά να μάθει τους τρόπους κατάταξης και ταξινόμησης του υλικού.
Οι ερευνητές αναζητούν ενότητες των ενδιαφερόντων τους που θα τους εξυπηρετήσουν είτε για τη γραφή ενός άρθρου, μιας μελέτης, μια πτυχιακής ή μεταπτυχιακής εργασίας, μια διδακτορικής διατριβής. Η επιθυμία τους είναι περισσότερο στοχευμένη. Οι ίδιοι αναζητούν και υποστηρικτικό υλικό βιβλιογραφικό από τη βιβλιοθήκη που έχουμε συγκροτήσει στα ΓΑΚ με θεωρητικά και εξειδικευμένα βιβλία Ιστορίας. Στην ομάδα αυτή ανήκουν και μαθητές Γυμνασίου ή Λυκείου που έχουν αναλάβει ομαδικές ή ατομικές εργασίες του σχολείου τους.
Οι φοιτητές του Μαθηματικού τμήματος του Πανεπιστημίου Αιγαίου για παράδειγμα είχαν εντάξει στα πλαίσια μαθήματος επιλογής ομαδική έρευνα με θέμα «Η μαθηματική εκπαίδευση στη Σάμο τον 19ο αιώνα» (Διδασκαλία των Μαθηματικών στο Ελληνικό σχολείο και στο Γυμνάσιο).
Έχουμε επίσης τη χαρά να φιλοξενούμε και την κ. Αγγέλα Χατζημιχάλη, αρχειονόμο και προϊσταμένη των Γ.Α.Κ. στο Τμήμα Σάμου, η οποία μας μιλά για την δική της ιστορία αλλά και για τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει στο Αρχείο σήμερα.
Από πότε εργάζεστε στο Αρχείο;
Στο Αρχείο εργάζομαι από το 1991 με συνεχείς αποσπάσεις από το Τεχνικό Λύκειο της Σάμου. Το 2002 έκανα μετάταξη στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Πλησιάζω αισίως τα 40 χρόνια διαρκούς δημοσιο- υπαλληλικής εργασίας.
Τι αγαπάτε περισσότερο σε αυτό το χώρο;
Η αγάπη για την ιστορία, η οποία προέρχεται από την ανάγκη να γνωρίσω τη ζωή των ανθρώπων που έζησαν πριν από μας. Μέσα από τα τεκμήρια της ζωής που κατέλιπαν, όχι μέσα από ερμηνείες, ώστε να κατανοήσω τη σημερινή ζωή που ζω κι εγώ. Όταν για παράδειγμα μελετώ ένα έγγραφο «εκ του φρουρίου» με υπογραφή του Λογοθέτη Λυκούργου, μεταφέρομαι στην εποχή που γράφεται, διακόσια χρόνια πριν. Χωρίς διαμεσολαβήσεις! Το ίδιο συμβαίνει όταν ταξινομώ ένα αρχείο π.χ. σχολείου από το 1855! Η συγκίνηση είναι πολύ μεγάλη. Οι άνθρωποι έχουν φύγει, αλλά έχουν αφήσει τα αρχεία τους εδώ, κάποιοι από αυτούς υπήρξαν φίλοι αγαπητοί, που έρχονταν καθημερινά σχεδόν εδώ, ορισμένοι από αυτούς ήταν δάσκαλοί μας. Η σχέση με τα αρχεία είναι σχέση βιωματική.
Τι αγαπάτε περισσότερο από το αρχειακό υλικό που αυτό διαθέτει; Τι θεωρείτε πιο σημαντικό και με ποιο κριτήριο;
Όλα τα αρχειακά τεκμήρια είναι σπουδαία. Επειδή συνήθως μιλάμε για αρχεία σπουδαίων ανθρώπων, πρωταγωνιστών της ζωής, συχνά παραβλέπουμε τα άλλα, των δημοσίων υπηρεσιών, που σήμερα εξυπηρετούν τους συμπολίτες μας γιατί βρίσκουν ένα έγγραφο και εξασφαλίζουν έτσι την περιουσία τους ή την υπόληψή τους. Όταν βλέπουμε την ανακούφισή τους επειδή βρήκαν ένα συμβολαιογραφικό έγγραφο, μια δικαστική πράξη, ένα έγγραφο της Επιθεώρησης Εργασίας τότε, αισθανόμαστε κι εμείς χαρά. Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και ο ρόλος που επιτελούν δεν είναι πολύ σαφής στους πολίτες. Όταν αναζητήσουν όμως και βρουν εδώ ένα στοιχείο που δεν υπάρχει στη Δημόσια Υπηρεσία που το παρήγαγε, τότε αντιλαμβάνονται τι σημαίνει η διάσωση, η φύλαξη και η διάθεση των αρχείων στην έρευνα.
Προσωπικά κάθε φορά με ελκύει κάτι διαφορετικό. Συνηθίζω να λέω ότι «σήμερα βρίσκομαι στο 1821 ή στο 1912, ή στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, του εμφυλίου». Αλλά και οι μεταπολεμικές δεκαετίες έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Ο αρχειακός δεν έχει την πολυτέλεια να βρίσκεται σε μια εποχή και να εντρυφεί σε αυτήν, όπως κάνει ένας ιστορικός. Ανάλογα με το αρχείο που ταξινομεί ή αναζητά υλικό για τους ερευνητές, πρέπει να μάθει γι’ αυτό, να ερευνήσει τον παραγωγό του αρχείου και να δει τη λογική που το διέπει. Αλλά επειδή ασχολούμαι και με την τοπική ιστορία της Σάμου, το ενδιαφέρον μεγαλώνει, από το αρχείο γίνεται η μεταφορά στην ευρύτερη βιβλιογραφία, για να τοποθετηθεί το μερικό στο γενικό. Ο δρόμος είναι μακρύς, η έρευνα δεν σταματά ποτέ. ΄Αλλωστε, η εύρεση ενός νέου τεκμηρίου μπορεί να ανατρέψει τα αρχικά δεδομένα. Οπότε, όλα είναι για μένα σημαντικά.
- Τι θέλει να μάθει και τι επιθυμεί να δει ο κόσμος όταν επισκέπτεται το Αρχείο;
Υπάρχουν τρεις μεγάλες κατηγορίες επισκεπτών του Αρχείου. Η μία είναι οι ερευνητές που αναζητούν πρωτογενείς πηγές για τη συγγραφή ενός άρθρου, μιας εργασίας, ενός διδακτορικού κτλ. Αλλά και άλλοι, κυρίως ομογενείς, που αναζητούν ληξιαρχικές πράξεις για τη σύνταξη του γενεαλογικού τους δένδρου.
Η δεύτερη είναι οι σπουδαστές (μαθητές, φοιτητές) και εκπαιδευτικοί. Με την εκπόνηση προγραμμάτων ιστορίας από τις πηγές, που γίνεται από το προσωπικό των Γ.Α.Κ. σε συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς, έρχονται σε επαφή με το υπάρχον αρχειακό υλικό. Στόχος των προγραμμάτων αυτών είναι, εκτός της γνώσης, η μύηση στην έρευνα και την κριτική σκέψη. Εδώ μπορούν να αναζητήσουν επίσης για τις εργασίες τους ιστορική βιβλιογραφία που είναι πολύ πλούσια.
Η τρίτη έχει να κάνει με την αναζήτηση εγγράφων που προέρχονται από δημόσια αρχεία που τα Γενικά Αρχεία του Κράτους φιλοξενούν μετά την ολοκλήρωσή της χρήσης τους από τις υπηρεσίες που τα παρήγαγαν. Ο πολίτης, ο δικηγόρος κ.ά. αναζητούν π.χ. δικαιοπρακτικά έγγραφα για την εξασφάλιση του έννομου συμφέροντός τους. Σήμερα, λόγω των οικονομικών συνθηκών αλλά και της πανδημίας η επίσκεψη στο Αρχείο γίνεται και διαδικτυακά. Η έρευνα βαρύνει κυρίως τους εργαζόμενους του Αρχείου.
- Ποια είναι η σχέση των Αρχείων με τις άλλες δημόσιες υπηρεσίες:
Η διατήρηση των αρχείων, είναι μια από τις πλέον σημαντικές φροντίδες ενός κράτους εφόσον αυτά αποτελούν τα τεκμήρια των δραστηριοτήτων του. Τα Γ.Α.Κ. είναι η κατεξοχήν αρμόδια υπηρεσία για τη φροντίδα αυτή και καλείται από όλες τις υπηρεσίες του ευρύτερου Δημοσίου τομέα να παραλάβει αρχεία ή να δώσει πρωτόκολλα καταστροφής. Η δραστηριότητα αυτή προκύπτει εκ του νόμου, που είναι πολύ αυστηρός, και όλο και περισσότερες υπηρεσίες του Δημοσίου τον τηρούν και μας καλούν σε εκκαθαρίσεις των αρχείων τους, με αποτέλεσμα να έχει αυξηθεί σημαντικά και ο όγκος της εργασίας των υπαλλήλων αλλά και η ποσότητα του αρχειακού υλικού που πρέπει να παραλάβουν. Έχουμε αναζητήσει και άλλους χώρους φύλαξης αρχείων του Δημοσίου Τομέα στη Σάμο, αλλά δεν έχουμε κανένα αποτέλεσμα μέχρι τώρα. Στεγαζόμαστε στο κτήριο των πρώην φυλακών Σάμου, κτήριο του 1882, που πλέον δεν αρκεί. Σήμερα ένα μεγάλο θέμα είναι η διατήρηση των ηλεκτρονικών αρχείων των υπηρεσιών.
- Ποια είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζετε;
Οι ελάχιστοι υπάλληλοι αδυνατούν να ανταπεξέλθουν στο τιτάνιο έργο της διάσωσης των παραγόμενων αρχείων ενός τόπου. Που πρέπει, αφού τα παραλάβουν να τα εκκαθαρίσουν, να τα ταξινομήσουν και να συντάξουν ευρετήρια ώστε να είναι χρηστικά. Επίσης, οι ίδιοι υπάλληλοι πρέπει να εξυπηρετούν πολλούς ερευνητές ή υπηρεσίες. Για όλες αυτές τις εργασίες απαιτείται πολύ και εξειδικευμένο προσωπικό.
Δεν υπάρχουν ούτε τα υλικά μέσα. Εδώ και τέσσερα χρόνια δεν υπάρχει καμία οικονομική ενίσχυση για την λειτουργία της υπηρεσίας. Σχεδόν έχουμε ξεμείνει από μηχανήματα, που έχουν χαλάσει και δεν μπορούμε να τα συντηρήσουμε (φωτοαντιγραφικά μηχανήματα, scanner κ. ά. ) Το κτήριο που στεγαζόμαστε χρειάζεται συνεχή συντήρηση. Η αγάπη και η έντονη δραστηριότητα των λιγοστών υπαλλήλων μέχρι αυτή τη στιγμή σώζει την κατάσταση. Είναι κρίμα να έχουν διασωθεί έγγραφα από τον 17ο αιώνα, σε άλλα Αρχεία παλαιότερα, κείμενα της Επανάστασης και σήμερα να μη μπορούμε να τους παρέχουμε ασφαλές περιβάλλον.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς και τους δύο και κλείνω με μια ευχή και μια ελπίδα. Να αλλάξει το μέλλον των Αρχείων προς το καλύτερο, να υπάρχει βοήθεια από το Κράτος και για νέες εγκαταστάσεις και για επιστήμονες, πραγματικούς γνώστες του αντικειμένου και να ενδιαφερόμαστε όλο και περισσότερο για την Πολιτιστική μας κληρονομιά και τις ρίζες μας.
