Πανηγυρίζει σήμερα 10 Μαΐου το παλαιότερο, βυζαντινό σωζόμενο μοναστήρι της Θεσσαλίας τιμώντας τον κτήτορά του, Όσιο Λαυρέντιο τον Μέγα, μοναχό της Μεγίστης Λαύρας.
Το Καθολικό του μοναστηριού είναι ένα μοναδικό μνημείο που θέλει «να αφηγηθεί» την ιστορία του, μια ιστορία που συνεχίζει η Γυναικεία Αδελφότητα με σεβασμό στην Παράδοση και την Ορθοδοξία. Τρίκλιτη βασιλική με τρούλο το Καθολικό αθωνικού τύπου μαρτυρεί τη μακραίωνη διαδρομή του στον χρόνο κυρίως μέσω των διαφοροποιήσεων στην τοιχοποιία του.
Χαρακτηριστικά ναών από τα τέλη του 12ου αιώνα:
- Ο τρόπος δόμησης (στρώσεις πέτρας με μονή στρώση τούβλων, ενδιάμεσα ακανόνιστα κενά με μικρά κομμάτια λεπτών τούβλων)
- Πλευρικές αντηρίδες με τόξο
- Τα δισέψιλον τόσο ως κεραμικό κόσμημα, όσο και σε ταινία
- Μαρμάρινη λοξοτομητή ζώνη και οδοντωτή ταινία, η οποία περιτρέχει το κτήριο και διαιρεί το ύψος του σε δυο ζώνες. Η επιμελημένη της κατασκευή συνάδει με την προσεγμένη δόμηση των λαξευτών πωρόλιθων με τους αφανείς αρμούς.
Τα κομμάτια της λατινικής επιγραφής διάσπαρτα στην τοιχοποιία κάνουν λόγο για λατινική εκκλησία του Αποστόλου Ανδρέα (πιθανότατα το καθολικό μοναστηριού που ίδρυσε ή κατέλαβε Καθολικό Τάγμα Βενεδικτίνων μοναχών από το Αμάλφι της Ιταλίας μετά το 1204).
Το είδος των γραμμάτων, κατά τον Δ. Ζακυθηνό , τοποθετεί την επιγραφή χρονολογικά πριν από την τέταρτη σταυροφορία. Ιστορικά δε, είναι γνωστές οι εμπορικές συναλλαγές των κατοίκων του Αμάλφι με το Βυζάντιο, η εγκατάστασή τους στη Βυζαντινή αυτοκρατορία και η ύπαρξη μοναστηριού τους στον Άθωνα. Μόνο που αυτά έγιναν μέχρι τον 11ο αιώνα, εφόσον μετά παράκμασαν, διότι κυριάρχησαν στο εμπόριο Βενετοί και Γενουάτες.
- Μαρμάρινα κομμάτια έχουν εντοιχιστεί επίσης: ένα χαραγμένο βυζαντινό ηλιακό ωρολόγιο, πεντάλφες, ρόδακες, φυτικός διάκοσμος, διπλός σταυρός και άλλοι σταυροί με επιπεδόγλυφη τεχνική παραπέμπουν σε τμήματα θωρακίων (το θέμα και η τεχνική φανερώνουν ότι πιθανόν προέρχονται από το μαρμάρινο τέμπλο του αρχικού ναού του 12ου αιώνα).
- Στο εσωτερικό του ναού αράβδωτοι κίονες με παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα (κομμάτια τους κείτονται και έξω από τον ναό).
- Μαρμάρινοι κιονίσκοι τέμπλου κοσμούν τα 3 μικρά ανοίγματα στις κόγχες του Ιερού. Η δέσμη από «βεργία» που σχηματίζουν «κόμβο» συναντώνται επίσης σε τέμπλα του 12ου αιώνα.
Ο τρούλος, σήμερα από μπετόν, υψώνεται πάνω σε οκτάπλευρο πρισματικό τύμπανο όπως και στην παλαιότερη εκδοχή του. Και η ιστορία συνεχίζεται…
Σε μια εντοιχισμένη πλάκα αναγράφεται ότι η Μονή «ανηγέρθη εκ βάθρων» όταν ο βασιλιάς Αλέξιος Κομνηνός έστειλε «χρυσίον και χρυσόβουλλον, (που σώζεται στη Βιβλιοθήκη του Βατικανό, στη Ρώμη και ιερά σκεύη» στον Όσιο Λαυρέντιο προς οικοδομήν του ναού, ο οποίος τελείωσε το 1378.
Το ότι τον ονομάζει «Όσιο» φανερώνει μάλλον ότι η επιγραφή είναι μεταγενέστερη, στηριγμένη όμως σε πληροφορία ίσως από τα Αρχεία της μονής.
(1551): Είναι μία ακόμη ημερομηνία σε επιγραφή σε πλάκα από πωρόλιθο με ανάγλυφο διπλό σταυρό.
(ΑΨΞΔ’ 1764): Μια ακόμη επιγραφή στην οποία υπάρχει και η λέξη «εξανακτίσθη».
1823: Τουρκική καταστροφή. Ωστόσο, η χαμηλή και στενή είσοδος φανερώνει τυπικό της Τουρκοκρατίας. Επίσης, τα ολόσωμα λίθινα μέλη στις δυο πλευρές της και τα επάλληλα τόξα διπλής καμπυλότητας είναι τουριστικού τύπου.
1878: Η Μονή πρωτοστάτησε στον Αγώνα για την Απελευθέρωση της Θεσσαλίας.
Μετά τους σεισμούς του 1955 επισκευάστηκε εκ νέου.
Οι αλλεπάλληλες ανακαινίσεις, επισκευές και προσθήκες έχουν την σφραγίδα των ανθρώπινων επεμβάσεων που επέφεραν αλλοιώσεις στην αρχιτεκτονική του μνημείου. Σήμερα, υπάρχει μια ποικιλία όψεων που δεν είναι φανερό αν συνιστά εκφραστικό μέσον, οικονομική επιλογή ή κάτι άλλο. Η σιωπή του μνημείου καθηλώνει… αφοπλίζει τη λογική και κατανύσσει.
Κατερίνα Ζήση – Αρχιτέκτων Μηχανικός Π.Θ
Lighting Design M.A
Πολιτικός Μηχανικός Τ.Ε
Βασιλική Ζήση– Αρχειονόμος, Βιβλιοθηκονόμος, Μουσειολόγος Β.Α
Digital Culture M.A
