1. Κρεατίνη: Προσφέρει άμεση και γρήγορη παραγωγή ενέργειας σε αθλήματα ταχύτητας και δύναμης. Τη βρίσκουμε σε μερικές τροφές, κυρίως ζωικές όπως το κρέας, τα ψάρια και τα θαλασσινά. Μπορεί να συντεθεί και στους νεφρούς και το ήπαρ. Η πλειονότητα των μελετών δηλώνει ότι τα συμπληρώματα κρεατίνης μπορούν να βοηθήσουν στην απόδοση σε επαναλαμβανόμενη, μικρής διάρκειας και υψηλής έντασης άσκηση στην οποία η σωματική μάζα δεν μετακινείται, όπως για παράδειγμα στο εργομετρικό ποδήλατο και σε ασκήσεις με αντιστάσεις. Η χορήγηση συμπληρωμάτων κρεατίνης έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί μια αύξηση στη σωματική μάζα, που μπορεί να ανέλθει σε αρκετά κιλά μέσα σε μια εβδομάδα, αλλά η αύξηση αυτή σε ένα μεγάλο βαθμό οφείλεται στην κατακράτηση υγρών αφού η κρεατίνη έλκει μόρια νερού, αυξάνοντας έτσι τα ενδομυϊκά αποθέματα του. Υπερβολική μακροχρόνια πρόσληψη κρεατίνης μπορεί να προκαλέσει σπασμούς, διάρροια, εμετό, άγχος, μυοπάθεια, κολπική μαρμαρυγή, καρδιακή αρρυθμία, μυοπάθεια και σε ακραίες περιστάσεις εν τω βάθεί φλεβοθρόμβωση και θάνατο.
2. Καφεΐνη: Είναι διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος. Έχει έντονες συνέπειες στις μεταβολικές διεργασίες και διεγείρει τη λειτουργία της καρδιάς, την κυκλοφορία του αίματος και την έκκριση της επινεφρίνης (αδρεναλίνης) . Υπέρβαση του νόμιμου ορίου απέκκρισης καφεΐνης στα ούρα αποτελεί αιτία αποκλεισμού λόγω dopping(12-15 μg/ ml). H πρόσληψη καφεΐνης βελτιώνει την αερόβια αντοχή και αυξάνει το χρόνο εξάντλησης σε δραστηριότητα διάρκειας 30-60 λεπτών. Η ταχύτητα και η δύναμη σε αυτές τις δραστηριότητες μπορεί επίσης να είναι αυξημένη λόγω της καφεΐνης. Δε βοηθάει σε δραστηριότητες υψηλής αντοχής και διάρκειας άνω των 90 λεπτών, ενώ το ίδιο αναποτελεσματική φαίνεται και σε έντονη δραστηριότητα μικρής διάρκειας. 3-8 mg καφεΐνης/ κιλό σωματικού βάρους του αθλούμενου προτείνεται έτσι ώστε και η απέκκριση μέσω των ούρων να μην υπερβαίνει τα νόμιμα όρια. Ο ιδανικός χρονισμός πρόσληψης του συμπληρώματος καθορίζεται σε 60-90 λεπτά πριν την έναρξη της δραστηριότητας.
3. Διττανθρακικό νάτριο: η λεγόμενη μαγειρική σόδα. Χρησιμεύει στη ρύθμιση της οξύτητας στον οργανισμό. Κατά την έντονη αναερόβια άσκηση παράγεται στους ασκούμενους μύες μεγάλη ποσότητα γαλακτικού οξέος, το οποίο μπορεί να προκαλέσει κάματο μέσω της αύξησης της οξύτητας. Πλήθος μελετών έχουν δείξει ότι η χορήγηση σόδας προκάλεσε αύξηση της απόδοσης σε αγωνίσματα διάρκειας 1-3 λεπτών, όπου παρατηρείται μέγιστη παραγωγή γαλακτικού οξέος. Το δοσολογικό σχήμα στις παραπάνω μελέτες ήταν 0,3 g/kg βάρους, λαμβανόμενα 1-3 ώρες πριν την άσκηση. Πρόκειται για μια σχετικά μεγάλη ποσότητα που μπορεί να έχει ανεπιθύμητες ενέργειες.
4. Καρνιτίνη: Έχει υποστηριχθεί ότι η λήψη συμπληρωμάτων καρνιτίνης αυξάνει τον μεταβολισμό των λιπών με αποτέλεσμα την αύξηση της απόδοσης σε αγωνίσματα αντοχής που αντλούν σημαντικό μέρος ενέργειας από αυτά και μείωση του σωματικού λίπους. Δυστυχώς καλά σχεδιασμένες επιστημονικές έρευνες δείχνουν ότι τα συμπληρώματα αυτά ούτε αυξάνουν την αερόβια ικανότητα και την αντοχή ούτε μειώνουν το σωματικό λίπος.
Παράνομα και επικίνδυνα εργογόνα βοηθήματα
1. Αμφεταμίνες: ευθύνονται για αύξησης της νοητικής επαγρύπνησης, της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας, της γλυκόζης του αίματος, των επιπέδων των ελεύθερων λιπαρών οξέων και της μυϊκής τάσης, ενώ εμιώνουν το αίσθημα κόπωσης και πείνας. Οι γενικές παρενέργειες περιλαμβάνουν κεφαλαλγία, ευερεθιστότητα, νευρικότητα, κατάθλιψη, επιθετικότητα, σπασμούς, αϋπνία, ναυτία, ζάλη και σύγχυση. Η παρατεταμένη χρήση υψηλών δόσεων αμφεταμινών μπορεί να προκαλέσει απώλεια βάρους, παράνοια, ψύχωση, καταναγκαστική συμπεριφορά και βλάβες του νευρικού συστήματος. Η συνεχής χρήση μπορεί να οδηγήσει σε φυσιολογική και ψυχική εξάρτηση.
2. Εφεδρίνη: ευθύνεται για τόνωση του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος, αύξηση του μεταβολισμού, μείωση της κόπωσης και βοήθεια στην απώλεια βάρους. Πρόκειται για αρκετά επικίνδυνη ουσία αφού προκαλεί από διαταραχές ύπνου και υπερδιέγερση μέχρι αρρυθμίες, κολπική μαρμαρυγή, ηπατική βλάβη, καρδιακή ανεπάρκεια και κατάθλιψη. Ο συνδιασμός εφεδρίνης με καφεΐνη μπορεί να είναι αρκετά επικίνδυνος και να επέλθει θάνατος ακαριαία.
3. Αναβολικά στεροειδή: χρησιμοποιούνται σε διάφορα αθλήματα για την αναβολική τους δράση με την αύξηση της μυϊκής μάζας, τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης και της φυσικής εμφάνισης. Η ίδια δράση είναι αυτή που αναζητείται από τους αθλητές που χρησιμοποιούν DHEA, ανδροστενδιόνη και ανδροστενδιόλη ως προορμόνες σε μια προσπάθεια να αυξηθούν τα επίπεδα τεστοστερόνης. Διάφοροι ενδεχόμενοι μηχανισμοί έχουν προταθεί για την πρόκληση των εργογόνων επιδράσεων των αναβολικών στεροειδών. Ένας από αυτούς είναι η βελτίωση της λειτουργίας των σκελετικών μυών αυξάνοντας την πρωτεϊνοσύνθεση. Εναλλακτικά, μπορεί να εξισορροπούν την καταβολική δράση των κορτικοστεροειδών που κυκλοφορούν σε υψηλές συγκεντρώσεις ως αποτέλεσμα της άσκησης. Ένας ακόμα προτεινόμενος μηχανισμός είναι ότι τα αναβολικά στεροειδή δρουν μέσω του κεντρικού νευρικού συστήματος, επιτρέποντας τη σκληρότερη προπόνηση. Τα αναβολικά στεροειδή χρησιμοποιούνται από αθλητές σε δοσολογία που υπερβαίνει τα φυσιολογικά επίπεδα αναπλήρωσης από 10 εως 50 φορές ή και περισσότερο. Αυτό οδηγεί σε υπερανδρογόνες καταστάσεις στον οργανισμό και έχει ως αποτέλεσμα την προκαλούμενη από τα αναβολικά διαταραχή της ενδοκρινικής ισορροπίας και πολλές ανεπιθύμητες για την υγεία σωματικές και ψυχικές επιδράσεις.
Οι κύριες παρενέργειες των αναβολικών στεροειδών:
• Καρδιαγγειακές: έμφραγμα του μυοκαρδίου, αρρυθμίες, αιφνίδιος καρδιακός θάνατος, θρόμβωση, αύξηση της αθηρωγόνου LDL-χοληστερόλης
• Ηπατικές: δημιουργία ηπατικών κύστεων, ηπατικοί όγκοι
• Ενδοκρινικές και αναπαραγωγικές: εξασθένιση της θυρεοειδικής λειτουργίας, αντίσταση στην ινσουλίνη και μειωμένη ανοχή στη γλυκόζη, καταστολή των επιπέδων των ορμονών ACTH, LH και FSH, μεταβολές στις συγκεντρώσεις τόσο των αρσενικών όσο και των θηλυκών ορμονών.
* Αναπαραγωγικό σύστημα άρρενος – επιδείνωση σπερματογέννεσης, στειρότητα, ατροφία των όρχεων, στυτικές διαταραχές, μεταβολή της λίμπιντο, γυναικομαστία και πιθανότατα, υπερτροφία του προστάτη.
* Αναπαραγωγικό σύστημα θήλεος – αναστολή της ωορρηξίας, διαταραχές εμμήνου ρύσεως, στειρότητα, δημιουργία κύστεων στις ωοθήκες, μεγέθυνση της κλειτορίδας, μειωμένο μέγεθος στήθους, ατροφία της μήτρας, μεταβολή της λίμπιντο, βράγχος φωνής, αλωπεκία και υπερτρίχωση.
* Παιδιά και έφηβοι: ανάπτυξη της εφηβικής τριχοφυΐας, μεγέθυνση κλειτορίδας/πέους και άλλα σημάδια αρρενοποίησης ή πρώιμης εφηβείας.
• Σκελετικές: ρήξη τενόντων, ραβδομυόλυση, πρόωρη σύγκλιση των επιφύσεων και επιβράδυνση της ανάπτυξης σε έφηβους χρήστες.
• Ψυχικές: διακυμάνσεις της διάθεσης, ευερεθιστότητα, ανεξέλεγκτη επιθετικότητα, άλλα συναισθηματικά ή ψυχωτικά συμπτώματα και σύνδρομα.
• Άλλα: ακμή προσώπου, νεφρικός όγκος του Wilm, σύνδρομο άπνοιας στον ύπνο και αυξημένος κίνδυνος ηπατίτιδας και AIDS (σχετιζόμενος με κοινά χρησιμοποιούμενες βελόνες).
Στις γυναίκες, η ατροφία του στήθους, η υπερτροφία της κλειτορίδας, οι αλλαγές της φωνής, η υπερτρίχωση και η αλωπεκία είναι γενικά μη αναστρέψιμες. Αν και οι περισσότερες από τις άλλες παρενέργειες των AAS θεωρούνται αναστρέψιμες μετά από διακοπή της χρήσης τους, μερικές αναφορές περιστατικών υποδεικνύουν ότι τα προβλήματα μπορεί να παραμείνουν για χρόνια και ότι δεν επέρχεται πάντοτε ανάρρωση. Επιπρόσθετα, οι μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία από την κατάχρηση AAS είναι άγνωστες. Για παράδειγμα, το μεταβαλλόμενο ορμονικό περιβάλλον που παρατηρείται ύστερα από συμπλήρωμα προορμονών τεστοστερόνης είναι παρόμοιο με το ορμονικό προφίλ που παρατηρείται σε άντρες με καρκίνο του προστάτη, καρκίνο των όρχεων και καρκίνο του παγκρέατος.
Παναγιώτης Ζήσης
Κλινικός Διαιτολόγος- Διατροφολόγος, MSc
