Τι προκαλούν στον οργανισμό: σε κυτταρικό επίπεδο μπορεί να προκαλέσουν μεταλλάξεις και καρκινογενέσεις, σε επίπεδο ιστών και οργάνων προκαλούν τοξικότητα, σταδιακές αλλοιώσεις, μείωση της αναπαραγωγής και της ανάπτυξης, ενώ είναι υπεύθυνα για ασθένειες (Νευροτοξικότητα με μεταβολή δομών του εγκεφάλου νεφροτοξικότητα διαταραχές ανοσοποιητικού συστήματος και διαταραχές στην καρδιαγγειακή λειτουργία, απόθεση-συσσώρευση στα οστά και τους ιστούς ενδοκρινικές διαταραχές, κατάθλιψη, κόπωση μεταβολικές δυσλειτουργίες- διαταραχές), μεταβολές στην πανίδα και τη χλωρίδα και οικολογική ανισορροπία.
Αρσενικό: οι πηγές ρύπανσης με αρσενικό είναι τα τρόφιμα (ανά 100gr τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν ως 70 μg, ψάρια όπως ο βακαλάος ως 330μg, ενώ ορισμένα οστρακοειδή ή γαρίδες ως 1100μg), το πόσιμο νερό, ο εισπνεόμενος αέρας, τα χρώματα, κεραμικά, γυαλί, κράματα, ζιζανιοκτόνα, μυοκτόνα, μυκητοκτόνα, εντομοκτόνα και ως προσθετική ουσία σε ζωοτροφές και πετρώματα με υψηλή περιεκτικότητα (για το λόγο αυτό θα πρέπει να γίνονται αναλύσεις νερού για αρσενικό σε γεωτρήσεις που προορίζονται για την ύδρευση του νερού μιας πόλης). Το ανόργανο αρσενικό συγκεντρώνεται στους μύες, τον εγκέφαλο, τον σπλήνα, τους νεφρούς, την καρδιά, τα μαλλιά και τα νύχια. Δηλητηρίαση από αρσενικό προκαλεί παράλυση του νευρικού συστήματος, κώμα και θάνατο, ενώ χρόνια έκθεση προκαλεί μυϊκή ατονία, απώλεια όρεξης, απώλεια βάρους, τριχόπτωση και καρκινογένεση.
Κάδμιο: οι πηγές ρύπανσης του καδμίου είναι από κατάλοιπα βιομηχανιών υγρών μπαταριών, χρωμάτων, πλαστικών, υγρών καυσίμων, φωσφορικών λιπασμάτων, από τήξη μετάλλων ή καύση άνθρακα τα οποία περνούν στο πόσιμο νερό και σε τρόφιμα (βιοσυσσωρεύεται περισσότερο σε οστρακόδερμα, συκώτι κρεάτων) και από τον εισπνεόμενο αέρα (καύση καυσίμων, αστικών αποβλήτων). Το κάδμιο σε τοξικές συγκεντρώσεις και χρόνια έκθεση, είναι δυνατόν να προκαλέσει νεφρικές και ηπατικές βλάβες, υπογονιμότητα στους άνδρες, και καρκινογένεση.
Υδράργυρος: ο υδράργυρος προκύπτει ως απόβλητο από βαρόμετρα, θερμόμετρα ή μανόμετρα (έχει απαγορευτεί η χρήση του σε θερμόμετρα) από μπαταρίες, χρώματα, φωτογραφικά είδη, τη βιομηχανία επεξεργασίας γουναρικών, παρασιτοκτόνα, ζιζανιοκτόνα. Στην δεκαετία του ’60 εμφανίστηκε η ασθένεια της Minamata. Περίπου 800 άτομα πέθαναν και άλλα 2000 υπέστησαν σοβαρές βλάβες όταν τα λύματα ενός εργοστασίου που περιείχαν υδράργυρο διοχετεύτηκαν στη θάλασσα. Ο υδράργυρος ανιχνεύεται κατά κύριο λόγο στα αλιεύματα που προέρχονται από ρυπασμένες περιοχές, και συγκεντρώνεται στο ήπαρ και τους νεφρούς προκαλώντας αντιστοίχως βλάβες, προσβάλει το κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλεί προβλήματα που σχετίζονται με την πνευματική ανάπτυξη των παιδιών, και καρκινογένεση.
Μόλυβδος: οι πηγές έκθεσης σε μόλυβδο είναι το πόσιμο νερό (από μολύβδινους σωλήνες ύδρευσης), τα καύσιμα, εργασίες επεξεργασίας χρωμάτων. Μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στο Αιμοποιητικό σύστημα (Πέντε από τα ένζυμα που εμπλέκονται στη βιοσύνθεση της αίμης αναστέλλονται από το Μόλυβδο με Αποτέλεσμα της αναστολής της σύνθεσης της αίμης και την εμφάνιση μικροκυτταρικής αναιμίας λόγω ελάττωσης αιμοσφαιρίνης) διαταραχές στο Κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκεφαλοπάθειες), Ελκώδη στοματίτιδα και διαταραχές στο αναπαραγωγικό σύστημα (Τερατογόνος δράση, ανωμαλίες στο νευρικό, αυξημένος κίνδυνος αιφνίδιου βρεφικού θανάτου, ανικανότητα).
Βαρέα μέταλλα και τρόφιμα: τα ψάρια και τα θαλασσινά αποτελούν δείκτες για τα βαρέα μέταλλα, καθώς έχουν την τάση να τα βιοσυσσωρεύουν σε μεγαλύτερο βαθμό. Υπάρχει σχετική οδηγία της ΕΕ για τη μη κατανάλωση μεγάλων ψαριών (γαλέος, ξιφίας, τόνος) σε έγκυες και παιδιά έως 16 ετών, λόγω της πιθανής μεγάλης βιοσσυσώρευσης κυρίως υδραργύρου. Αποτελέσματα των αναλύσεων συγκεντρώσεων των μετάλλων στο βόειο και στο αιγοπρόβειο κρέας δείχνουν υψηλότερες τιμές από αυτές του χοιρινού και των πουλερικών. Η διαφοροποίηση οφείλεται στο γεγονός ότι τα βοοειδή και τα αιγοπρόβατα ζουν και διατρέφονται, κατά ένα μεγάλο μέρος της ζωής τους, σε εξωτερικούς χώρους (στους λειμώνες), οπότε δέχονται σε μεγαλύτερο βαθμό τη ρύπανση του περιβάλλοντος. Κατά δεύτερο λόγο, ζουν περισσότερο από τους χοίρους και τα πουλερικά και επειδή τα βαρέα μέταλλα με τον χρόνο συσσωρεύονται στον οργανισμό, είναι φυσικό τα μεγαλύτερα σε ηλικία να έχουν και αυξημένες συγκεντρώσεις.
Τι να προσέξει ο καταναλωτής:
• Αποφυγή κατανάλωσης νερού που διακινείται μέσω μολύβδινων σωληνώσεων
• Αποφυγή χρησιμοποίησης πήλινων σκευών στο μαγείρεμα
• Αποφυγή κατανάλωσης μεγάλων ψαριών (γαλέος, ξιφίας, τόνος) κατά την εγκυμοσύνη, το θηλασμό και την παιδική ηλικία
• Αποφυγή κατανάλωσης εντοσθίων μεγάλων ζώων
• Ενημέρωση σχετικά με την προέλευση του κρέατος προς κατανάλωση (εάν προέρχεται από ρυπασμένη περιοχή)
• Ενημέρωση σχετικά με την προέλευση φυτικών τροφίμων (π.χ. βολβοί όπως οι πατάτες, τα καρότα, τα κρεμμύδια δεν θα πρέπει να προέρχονται από ρυπασμένες περιοχές).
Μέθοδοι αντιμετώπισης: υπάρχουν διάφορες μέθοδοι αντιμετώπισης, όπως η χρήση φίλτρων ενεργού άνθρακα και φράγματα επιλεκτικής διαπερατότητας, παρόλα αυτά η πρόληψη είναι πολύ σημαντική και γίνεται με ένα τρόπο: την ανακύκλωση. Με τον τρόπο αυτό τα επικίνδυνα υλικά (μελάνια, μπαταρίες, χρώματα) επεξεργάζονται και φυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες έτσι ώστε να μη ρυπαίνεται το περιβάλλον. Τα βαρέα μέταλλα αποτελούν μια σύγχρονη απειλή για τον άνθρωπο και για το λόγο αυτό θα πρέπει να ληφθούν δράσεις τόσο σε επίπεδο ελέγχων (συστηματική έρευνα σε όλη τη χώρα και έλεγχος των τροφίμων, λήψη μέτρων προστασίας στις υποβαθμισμένες περιοχές και διερεύνηση των ομάδων πληθυσμού υψηλού κινδύνου) όσο και σε επίπεδο νομοθεσίας και τήρησης αυτής.
Παναγιώτης Ζήσης
Κλινικός Διαιτολόγος- Διατροφολόγος, MSc
